İLK YELDEĞİRMENİ
Buharlı makinenin bulunmasından önce, rüzgâr,
su ve hayvan gücü insanlığın hizmetindeydi.
Suyla çalışan değirmenler çok daha
güçlüydü, ama onları döndürmeye yetecek büyüklükte
akarsulardan yoksun olan yerlerde,
yeldeğirmenleri etkin oldu. 1840 yılında, İngiltere
ve Galler'de 10 bin, Hollanda'da ise 7
bin yeldeğirmeni vardı. Bu aygıtlardan, un
üretiminde olduğu kadar, maden çıkarımında,
su iletiminde ve ağır cisimlerin kaldırılmasında
da yararlanılıyordu. Ayrıca, ağaç
kesmeye yarayan hızar makinelerini de yeldeğirmenleri
aracılığıyla çalıştırmak mümkündü.
Rüzgârın yarattığı enerjiyi üretken hale getiren
buluşlar, her zaman memnunlukla karşılanmadı.
1581'de bu enerjiden yararlanmayı
akıl eden Hollandalılar, işsizliğe yol açmakla
suçlandılar. 1768'de de bir grup işçi, rüzgâr
gücüyle çalışan bir hızar makinesini parçaladı.
Yeldeğirmenlerini çalıştıran insanlar, yeni
birtakım ölçeklerin de doğmasına yol açtılar.
Çünkü tahılını öğütmek üzere değirmene
götüren herkes, elde edilen unun belirli bir bölümünü
değirmen sahibinin "hak" olarak alıkoyacağını
biliyordu. Bu hakkın miktarını
saptamak üzere de, değirmenciler belirli hacimlerde
ölçekler geliştirdiler. Örneğin,
1558'de Liverpool yöresindeki bütün değirmencilere,
ölçeklerini Belediye Başkanı'na götürüp
doğruluk derecelerini kontrol ettirmek
zorunluluğu getirildi. Bunu yapmayanlara belirli
para cezaları uygulandı. Bu uygulama bir
anlamda dünyada, ağırlık ve hacim ölçen aygıtların
ilk denetimi ve ayarlanması olarak kabul
edilir.
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, yeldeğirmenlerinin
önemlerinde bir azalma başladı.
Ama rüzgâr gücü, yine de birçok alanda
insana yararlı olmaya devam etti. Amerika'-
nın batı kesimlerinde, demiryolu şirketleri,
yel değirmenlerinden lokomotifler için su çıkarılmasında
yararlandılar. Yerliler ise, sulama
işlerinde bu aygıtlardan büyük faydalar sağladılar.
Suyu olmayan pek çok kırsal bölgeye,
yeldeğirmenleri aracılığıyla su gönderildi.
Bugün, Güney Afrika'nın Karoo bölgesinde
olduğu gibi, birçok bölgede su sağlayabilmek
için bu yöntem işlevini hâlâ sürdürüyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder